Problem badawczy i temat pracy doktorskiej #1

Wyprowadzenie problemu badawczego i sformułowanie na jego podstawie tematu rozprawy doktorskiej stanowi dla promotora najtrudniejsze zadanie w całej procedurze doktoryzowania.

Przyjmijmy, dla uporządkowania rozważań, że problemem badawczym bę­dziemy nazywali zdefiniowaną potrzebę, której zaspokojenie wymaga uzyskania nowej wiedzy i dlatego nie może być zrealizowane przez zastosowanie goto­wych, stereotypowych algorytmów postępowania.

Źródłem określenia problemu jest sytuacja problemowa, która w nauce powstaje wtedy, kiedy bądź to zaobser­wowano nowe fakty, nie mieszczące się w ramach istniejących teorii, bądź z istniejących teorii wynikają fakty, które dotychczas nie zostały zaobserwowane empirycznie.

 

W naukach technicznych występują poza problemami poznawczymi również tzw. problemy utylitarne, których rozwiązanie wiąże się z osiągnięciem postępu w technice.

Zwykle problemy jako zadania złożone obejmują zagadnienia węższe i prostsze w stosunku do całości problemu, a w zależności od stopnia rozwiązania problemu – o różnych proporcjach działań empirycznych i nieempirycznych. Zadania takie stanowią podstawę do formułowania tematów prac badawczych, w tym także rozpraw doktorskich.

Wyjaśniwszy relację między problemem badawczym a tematem rozprawy doktorskiej zajmijmy się kwestią generowania problemów badawczych.

 

Z poprzednich stwierdzeń (o potrzebie i sytuacji problemowej) wynika, że problemów się nie tworzy. Problemy są obiektywne wobec podmiotu poznające­go, który może jedynie je zidentyfikować tzn. stwierdzić ich istnienie, określić ich sens oraz odpowiednio do tego nazwać. Trzeba pamiętać, że zarówno identy­fikacja jak i określanie problemu zawiera w sobie znaczny ładunek subiektywi­zmu. Ten właśnie subiektywizm może być przyczyną błędów spowodowanych niewłaściwie ocenioną sytuacją problemową, niewłaściwie przyjętymi założe­niami lub sformułowanymi pytaniami problemowymi.

 

Z punktu widzenia reali­zacji rozprawy doktorskiej największym zagrożeniem jest zbyt optymistyczna ocena przygotowania intelektualnego i technicznego doktoranta do wykonania zadania dysertacyjnego, co powoduje niemożliwość wykonania zadania w od­powiednim czasie. Jeszcze bardziej niebezpieczny jest pośpiech promotora w realizacji problemu, którego składową jest temat pracy doktoranta. Zdarza się to często jako skutek obecnego systemu finansowania badań naukowych. Aby uniknąć wynikających z tego zagrożeń dla poziomu rozprawy doktorskiej, jej temat nie może być wiązany z żadnym terminowo określonym zadaniem badaw­czym podjętym przez promotora. Ponadto podjęcie problemu powinno wyprze­dzać adresowanie jego zadań składowych jako prac dysertacyjnych.

 

Tradycją w nauce jest, że promotor proponując temat rozprawy doktorskiej ceduje na niego część własnego dorobku naukowego jakim jest element problemu badawczego sformułowanego, „ustawionego” i opracowanego wykonawczo przez promotora. Doktorant nie jest więc biernym wykonawcą idei promotora nagradza­nym za wierność stopniem naukowym, ale jest spadkobiercą i kontynuatorem tych idei. Oznacza to, że tematy rozpraw doktorskich powinny być godne tego tradycyj­nego założenia.

 

Piśmiennictwo metodologiczne i naukoznawcze dokładnie opisuje zasady podejmowania problemów badawczych, nie będziemy więc ich tu przytaczać. Zajmiemy się natomiast wyodrębnianiem z nich zadań dysertacyjnych, co w piśmiennictwie opisane nie jest.