Przygotowanie do podjęcia pracy nad rozprawą doktorską #1

Próbując sformułować postulaty dotyczące przygotowania do pracy nauko­wej J. Pieter postawił w tej kwestii następujące pytania:

1. Jaki rodzaj osobistego przygotowania wstępnego w postaci wykształcenia ogólnego zapewnia optymalny start do kierunkowych studiów wyższych, jako pierwszego etapu przygotowania do przyszłej pracy naukowej?

2. Jaki rodzaj (rozmiar, program) osobistego przygotowania, wyniesionego ze stu­diów wyższych daje optymalny start do pierwszych kroków w karierze naukowej?

3. Jaki rodzaj osobistego przygotowania, wyniesionego z pierwszych lat asy­stentury, rokuje optymalnie o dalszej karierze naukowej?

Z treści łych pytań wynika, że J. Pieter początkowych warunków przygotowania do pracy naukowej upatruje w studiach wyższych. Być może jest to słusz­ne w odniesieniu do niektórych kierunków i niektórych form studiów. Ogólnie rzecz biorąc obecny system studiów na polskich wyższych uczelniach do pracy naukowej nie przygotowuje.

Absolwent dysponuje, co prawda, pewnym zbiorem wiadomości z poszczególnych przedmiotów dydaktycznych oraz umiejętnością rozwiązywania standardowych zadań umożliwiających mu podjęcie pracy zarob­kowej na elementarnym poziomie wymagań zawodowych.

Nasz system dydak­tyczny nastawiony na ukształtowanie w absolwentach gotowości i przydatności zawodowej nie kształtuje w nich cech niezbędnych pracownikowi naukowemu: wyobraźni, sceptycyzmu, umiejętności rozpoznawania problemów, umiejętności podejmowania i rozwiązywania nieortodoksyjnych zadań itp.

Przede wszystkim zaś nie rozwija aspiracji poznawczych, ciekawości świata, dociekliwości i chęci tworzenia rzeczy nowych tzn. tych wszystkich cech osobowości pracownika naukowego, które pozwalają na wyjście z poziomu rzemiosła naukowego i wzniesienie się na poziom sztuki badań naukowych.

Stwierdzenia te mają istotne znaczenie dla przygotowania kandydata do podjęcia pracy nad rozprawą doktorską. Jeśli bowiem absolwent wyższej uczelni nie jest ogólnie przygotowany do pracy naukowej, nie jest w szczególności przy­gotowany do realizacji rozprawy doktorskiej, która musi odpowiadać (jak wia­domo) pewnym wymaganiom merytorycznym i formalnym, a jej wykonawca musi wypełnić odpowiednie procedury.

Dlatego kandydat, zanim przystąpi do pracy nad zagadnieniem stanowiącym temat przewidywanej rozprawy doktor­skiej, powinien być do niej odpowiednio przygotowany. Zaniedbania w tej dzie­dzinie spowodują przedłużenie czasu pracy nad rozprawą, obniżenie efektywno­ści wykorzystania środków przeznaczonych na jej wykonanie, a często również obniżenie wartości wykonanej pracy.

Promotor źle przygotowanego doktoranta musi poświęcić mu więcej czasu i zainwestować w niego więcej własnych pomy­słów, niż działoby się to wobec bardziej wyrobionego kandydata. Zdarza się także, że doktorant odstępuje od wykonania rozprawy, ponieważ skala trudności przerasta jego możliwości.

Zdarzenia tego można by uniknąć, gdyby promotor poświęcił nieco więcej uwagi przygotowaniu kandydata do pracy. Należy w tym miejscu przypomnieć ogólną zasadę realizacji prac naukowych: badania nauko­we należy prowadzić szybko, ale bez pośpiechu.