Przygotowanie do podjęcia pracy nad rozprawą doktorską #2

Po wywodach opublikowanych w poprzednim wpisie: Przygotowanie do podjęcia pracy nad rozprawą doktorską – zastanówmy się teraz nad działaniami, które przygotują absolwenta wyższej uczelni do zrealizowania pracy nad rozpra­wą doktorską. Będzie to nawiązanie do wyszczególnionych wcześniej elementów samodzielności naukowej kandydata do stopnia naukowego doktora.

Pierwszy etap przygotowania ma charakter weryfikacyjny. Polega on na dwustronnym zapoznaniu się promotora z kandydatem oraz kandydata z trybem pracy i zakresem wymagań promotora. Najlepiej jest to zrealizować przez włą­czenie kandydata do pracy nad konkretnym zadaniem badawczym wykonywa­nym przez promotora osobiście lub przez zespół pracujący pod jego kierunkiem. Kandydat powinien w możliwie krótkim czasie przećwiczyć wszystkie etapy jakie przeszedł zespół doprowadzając rozwiązanie zadania do aktualnego stanu.

Tak więc powinien przeczytać zaleconą przez promotora literaturę związaną z wykonywanym zadaniem, wytworzyć sobie osobiste wyobrażenia o stanie badań poprzedzających podjęcie przez promotora zadania badawczego, nauczyć się posługiwania wybranymi do realizacji zadania metodami badawczymi oraz po­znać stan zaawansowania badań.

W tym czasie promotor oraz jego współpracownicy powinni możliwie wiele rozmawiać z kandydatem przedstawiając mu swoje poglądy, w tym szczególnie wątpliwości i trudności, jakie napotykają podczas realizacji swoich fragmentów zadania. Powinni także skłaniać kandydata do szczerego ujawniania własnych poglądów zarówno o podjętym zadaniu, jak i o sposobie jego wykonywania. Kandydat powinien także przysłuchiwać się (a nawet brać udział) w dyskusjach zespołowych nad wykonywanymi zadaniami.

Z pedagogicznego punktu widzenia podstawowym czynnikiem kształtują­cym osobowość kandydata w tym okresie jest zasada naśladownictwa. Kandydat powinien przejąć wszystkie poglądy i umiejętności uznawane przez promotora i zespół za wartościowe, a przede wszystkim nawyki związane z jego pracą własną jak i pracą w zespole.

Oczywiście, przejmuje on również skłonności negatywne (jeśli takie występują w zespole). Najbardziej demoralizującym elementem od­działywania promotora na podopiecznego w tym okresie jest rozbieżność między deklaracjami jakie głosi promotor o nauce i świecie, a ich praktyczną egzemplifikacją. Dla promotora, który rozumie ten aspekt działalności wychowawczej, podjęcie współpracy z kandydatem na pracownika naukowego jest czynnikiem skłaniającym go do samodoskonalenia.

Oznacza to, że promotor nie może pu­blicznie demonstrować tych cech własnej osobowości, z którymi nie chciałby się spotkać u swojego doktoranta, a być może później wieloletniego współpracow­nika.

W tym okresie nie tylko kandydat obserwuje promotora i środowisko, ale także promotor ocenia, czy kandydat posiada te szczególne predyspozycje roku­jące nadzieje na jego szybki i poważny rozwój naukowy. Ocena ta powinna być wyważona i obiektywna, a jej kryteria logicznie uzasadnialne i zrozumiałe dla ocenianego.

Ze względu na to, że przy doborze pracowników naukowych decy­dują często czynniki z punktu widzenia przydatności zawodowej drugorzędne, wnioski wynikające z oceny kandydata powinny być bezwzględnie wprowadzo­ne w życie. Inaczej mówiąc, jeśli w ocenie promotora kandydat nie rokuje na­dziei na efektywny rozwój profesjonalny, należy go możliwie szybko usunąć poza środowisko naukowe, stanowi on bowiem dla tego środowiska, a także dla promotora i jego współpracowników zagrożenie „karierą przez zasiedzenie”.

Po prostu po jakimś czasie promotor będzie zmuszony przez różne okoliczności do ułatwienia awansu (nie rozwoju) takiej nieprzydatnej jednostce.

Z przedstawionego wywodu widać, że zanim zostanie ustalone zadanie dysertacyjne, kandydat musi być poddany wnikliwej, a przy tym życzliwej ocenie, nie może być pozostawiony własnemu losowi i nie podlegać żadnej kontroli. Jeśli etap wprowadzający wykaże przydatność kandydata do pracy nauko­wej, powinny być mu powierzane konkretne zadania do samodzielnego wykona­nia.

Zadanie takie powinno charakteryzować się następującymi cechami:

• powinno stanowić wyodrębnioną z całości część posiadającą określony cel, formę i termin realizacji,
• powinno być możliwe do skontrolowania zarówno podczas realizacji, jak i po zakończeniu,
• powinno obejmować możliwie wiele elementów cyklu badawczego, aby kan­dydat mógł poznać zasadę sukcesji, jaka między kolejnymi elementami tego cyklu występuje,
• swoją treścią powinno wykraczać poza aktualny stan wiedzy i umiejętności kandydata, ale powinno być rozwiązywalne po opanowaniu określonego za­kresu nowej wiedzy i nowych umiejętności.